Het placebo-effect werkt zelfs als mensen wéten dat ze neppillen slikken, blijkt uit onderzoek van Ted Kaptchuk. Twintig jaar geleden was hij traditioneel genezer, tegenwoordig leidt hij een onderzoeksinstituut aan Harvard.
Dit interview verscheen op 26 oktober 2016 in de Volkskrant.
Een flinke onderzoeksbeurs, daar zeggen wetenschappers doorgaans geen ‘nee’ tegen. Tenzij het gaat over alternatieve geneeswijzen. Toen Harvard eind jaren negentig daarvoor een zak geld kreeg, durfde geen van de zittende onderzoekers zich eraan te branden. ‘Dus moesten ze een goofball als ik inhuren’, vertelt Kaptchuk via Skype. Hij wist alles van acupunctuur en Chinese geneeskunde, vrijwel niets van wetenschappelijk onderzoek. Harvard zette hem in de leer bij statistici en epidemiologen en gaf hem de opdracht: toon aan of alternatieve therapieën werken of dat een placebo-effect optreedt. In dat laatste geval werkt een therapie simpelweg omdat de patiënt erop vertrouwt dat die gaat werken.
Uiteindelijk raakte Kaptchuk gefascineerd door dat placebo-effect zélf en stapte hij van onderzoek naar alternatieve geneeswijzen af. Wat hem vooral verbaasde was hoe onderzoekers ertegenaan keken. ‘Placebo’s worden in de prullenbak van de geneeskunde gegooid: ‘Oh, het is slechts een placebo, tijdverspilling.’
Terwijl placebo’s overduidelijk een enorm effect hebben op gezondheid. Zo bleek deze maand uit onderzoek van de Universiteit van Lissabon, waarbij Kaptchuk betrokken was, dat patiënten met chronische rugpijn minder pijn ervoeren na drie weken placebobehandeling in vergelijking met een controlegroep. Het meest opvallende: de patiënten wísten dat het een placebopil was. Eerder bleek al dat bewust slikken van placebo’s positief effect kan hebben bij prikkelbaredarmsyndroom en migraine.
Kaptchuk en collega’s willen daarbij eerlijk zijn tegen de patiënt. Bij het meegeven van de pillen legt de behandelaar uit dat het placebo-effect sterk kan zijn, dat het lichaam reageert op het ‘ritueel’ van het pil slikken en dat het belangrijk is dit elke dag te doen.
Jarenlang onderzocht u het effect van placebo’s in dubbelblindstudies, waarin onbekend is of proefpersonen een medicijn of een placebo krijgen. Hoe kwam u op het idee patiënten openlijk te vertellen dat ze placebo’s gaan slikken?
‘Mijn Harvard-docenten zeiden dat mensen in dubbelblindstudies vergeten dat ze mogelijk een placebo krijgen, dat ze uiteindelijk denken het echte medicijn te slikken. Maar uit interviews met deelnemers aan een van onze prikkelbaredarmsyndroomstudies bleek dat ze continu aan de placebo’s dachten. Eén man maakte zich dagelijks zorgen: hij werd beter, maar misschien was dat een placebo-effect. Ik besloot mensen niet meer op deze manier gek te maken. Laten we gewoon de waarheid vertellen en kijken of het nog steeds werkt. Verrassend genoeg doet het dat, tot dusver.’
Wat moeten artsen met deze kennis?
‘Ik denk dat openlijk placebo’s geven een strategie kan zijn bij algemene, niet-levensbedreigende klachten waarvoor geen direct medicijn is, zoals rugpijn. Je geeft de patiënt drie weken een placebo – als hij dat zelf ook wil – en schakelt daarna desnoods over op medicijnen. Zelfs als er geen placebo-effect optreedt, worden veel mensen in de loop der tijd beter vanwege natuurlijk herstel.’
Maar willen artsen wel placebo’s uitdelen?
‘Dokters haten dit. Zij denken dat alleen hun chemicaliën écht werken. Acupuncturisten haten mijn werk ook, zij willen kunnen zeggen dat het de naalden zijn. Kruidengenezers willen kunnen zeggen dat het de kruiden zijn. Ze hebben het allemaal verkeerd. Soms werken medicijnen, maar het placebo-effect is áltijd aanwezig, bij alle patiënten.’
Kwam u, achteraf bezien, het placebo-effect ook al tegen toen u zelf nog werkte als traditioneel genezer?
‘Ik zag mensen beter worden nog voordat ze een medicijn innamen. Ze kwamen traag en zwaar binnengelopen, ik schreef een recept uit en ze stuiterden de kamer uit. Dat overkwam me continu. Jarenlang was ik bezorgd dat ik misschien een paranormaal genezer was, tot ik me realiseerde dat ik gewoon een aardig mens ben die om zijn patiënten geeft. En dat dat is wat dokters het placebo-effect noemen, die reactie op warmte en empathie. Een groot deel van het placebo-effect draait om de relatie, niet om de pil. Daarom doen we nu ook onderzoek naar die relatie met de dokter. Hoe werkt empathie en vertrouwen?’
Is er nog een nieuw placeboonderzoek gepland?
‘We gaan onder meerkijken naar kankergerelateerde vermoeidheid en depressie. Mogelijk beginnen we ook experimenten met het verlagen van de dosis morfine die iemand nodig heeft. Geef je iemand drie keer 10 milligram, dan krijgt hij de vierde keer ook pijnverlichting van een zoutinjectie. We denken na hoe we dat kunnen gebruiken om de dosis te verlagen, maar het verlichtende effect te behouden.’
Zonder dat de patiënt dat weet?
‘Nee, we zullen eerlijk zijn.’
Gaat dit werken?
‘Placebo-pillen voorschrijven zal niet snel op grote schaal gebeuren. Dat blijft te veel discussie opwekken’, denkt hoogleraar gezondheidspsychologie Andrea Evers (Universiteit Leiden), die zelf ook placebo-onderzoek doet. Maar Kaptchuks onderzoek toont wel de kracht van verwachtingen. ‘Het positief beïnvloeden van die verwachtingen zal in de gezondheidszorg steeds belangrijker worden: door uit te leggen hoe een medicijn werkt, empathie te tonen, vertrouwen te wekken.’ Ook over onderzoek naar het verlagen van medicatiedoses is ze enthousiast. Zelf doet ze soortgelijk onderzoek bij reumapatiënten. ‘Een medicijn roept bepaalde stofjes in het lichaam op. Uiteindelijk kan het lichaam diezelfde stofjes zelf produceren.’ Weten hoe dat werkt, betekent dat langdurig zieken niet onnodig onder de medicijnen hoeven te zitten.
Doneren
Dit artikel kon je gratis lezen via mijn website. Waardeer je het en wil je dat laten blijken? Je kunt mijn journalistieke werk steunen met een donatie.
